Groene geheimen langs de Maas

Bij de inventarisatie van Limburgse tuinen voor het European Garden Heritage Networks project hadden we in de provincie Limburg de beschikking over ca. 140 tuinen die mogelijk geselecteerd konden worden.

Gekozen is voor een tuinen- en architectuurtijdreis door Limburg waarin de geselecteerde tuinen garand stonden voor een bepaalde stroming die kenmerkend was voor die tijd. Typerend voor de Limburgse situatie is dat deze provincie rijk gestoffeerd is met kastelen landgoederen kloosters en vestingsteden binnen een divers landschap. In deze samenhang is de rivier de maas de binder van al dat moois, ze meanderde zich een weg door heel de provincie Limburg en geeft haar groene geheimen prijs. De identiteit van Limburg is mede tot stand gekomen door de Sociale en Cultuurhistorie die rond het maasgebied zijn ontstaan. In de geschiedenis van de Limburgse tuinen herkennen we in hoofdzaak drie tijdperken: het Historische tijdperk (de Franse tijd tot aan de Eerste wereldoorlog), het Interbellumtijdperk (tussen de 2 Wereldoorlogen) en het “Moderne tijdperk” (na de Tweede wereldoorlog tot heden). Kenmerken uit het eerste tijdperk zijn de kastelen met de buitenplaatsen en domeinen. Om de kastelen heen werden parken en tuinen aangelegd in hoofdzakelijk klassieke vormen en stijlkenmerken.

Het tweede tijdperk wordt gekenmerkt door de invloed van de Staatsmijnen in het zuiden van Limburg.

Onder hun invloed worden in dit tijdperk vele tuinen en parken aangelegd ter verbetering van de leefomstandigheden in het gebied. In het derde tijdperk komt een evolutie van het privétuinieren opgang en er ontstaat een industrie rond het tuinieren. Er komen meer tuinkwekers en tuincentra met een zeer uitgebreide keuze aan planten struiken en bomen die voor iedereen toegankelijk worden.

De cultuurlandschappen zijn grotendeels ontstaan door ontginning in Limburg, de oudste vorm hiervan gaat tot ca. 7500 v. Chr. terug. Het zijn vaak herinrichtingen waar de samenhang tussen de ontstaansgeschiedenis van het gebied wordt gekoppeld met nieuwe toekomstige ontwikkelingen. Tuinen en parken zijn onderdeel van onze Limburgse Cultuurhistorie en verdienen een bijzondere plek.

In het project wordt niet alleen aandacht aan de ontstaansgeschiedenis van de tuinen gegeven, maar ook de vormstijl en plantinrichting komen aan bod. Het project geeft een dwarsdoorsnede van de tuinencultuur en cultuurlandschappen in Limburg. Ze geven aan een streek of wijk een identiteit en meerwaarde waarin bewoners en bezoekers zich prettig voelen.

Rhulenhof en Huys de Dohm zijn gesloten van 2010.

Regio

De provincie Limburg is de meest zuidelijkste provincie in Nederland. In het noorden grenst de provincie Limburg aan de provincie Gelderland en een gedeelte van Noord-Brabant. In het Oosten aan Duitsland. In het uiterste zuiden met België. De provincie Limburg is in 1830 ontstaan (verdrag van Wenen) en als elfde provincie aan Nederland toegewezen. De provincie Limburg telt nu ca. 40 gemeenten waar ca. 1.100.000 mensen wonen. De administratieve zetel en hoofdstad van Limburg is Maastricht.

Het wapen van Limburg bestaat uit een schild met 5 delen van verschillende afkomst. Dat verband houdt met oude wapens van vroegere vorstendommen of landstreken. Het hele schild is afgedekt met de Limburgse hertogelijke kroon.

Limburg is een langgerekte smalle provincie die hoofdzakelijk gelegen is aan Oost en westzijde van de rivier de Maas. Het gebied is in het uiterste zuiden rijkelijk gestoffeerd met heuvels, beken en dalen die naar het noorden toe overgaan in vlakke zandgebieden. De rivier de Maas meandert over de gehele lengte van zuid naar noord door de provincie. Het gebied is rijk aan kastelen en burchten die een bijzondere landschappelijke relatie met elkaar vormen. Uit archeologisch onderzoek is gebleken dat de eerste vorm van bewoonde nederzettingen in Nederland zijn ontdekt in Limburg.

In het midden en noorden langs de maas met zijn uiterwaarden en akkers is vanuit het verleden landbouw als economische factor belangrijk geweest. Maar in het begin van de vorige eeuw is in het zuidelijk deel van de provincie de steenkoolmijnbouw ontgonnen waarvan nu nog enige relicten aanwezig zijn. Het heeft de streek economische bloei gebracht. Uit dit mijnverleden is later de chemische industrie ontstaan die nu nog actief is. In het Midden en Noorden van de provincie is de landbouw-, veeteelt en tuinbouw/kassenbouw goed vertegenwoordigd. Tegenwoordig is ook de toeristische industrie in Limburg sterk in opkomst. Binnen deze ontwikkeling heeft de stad Maastricht een centrale plaats ingenomen.

In het zuiden liggen de meer stedelijke gebieden, die ontstaan zijn uit nederzettingen die later vestingmuren kregen en uitgroeiden tot steden Maastricht, Sittard-Geleen, Parkstad. Terwijl in het midden en noorden van Limburg de steden Roermond, Weert en Venlo als stedelijke trekkers fungeren. Het gebied is in het algemeen katholiek met het bisdom Roermond als religieus centrum. En zijn 2 Universiteiten, Maastricht en Heerlen alsmede meerdere Hogescholen. Op cultureel gebied is volkscultuur goed vertegenwoordigd in Limburg, schutterijen en muziek zijn op een bijzondere karakteristieke manier aanwezig in de provincie. Evenementen als Pinkpop, Oud Limburg Schuttersfeest, en het Wereldmuziekconcour in Kerkrade zijn tot ver over de grens bekend.

Tuinarchitectuur

De provincie Limburg telt vele bijzondere landschappelijke karakteristieken die gezamenlijk met de bebouwde objecten bijzondere ensembles vormen. Deze karakteristieken zijn uniek in Nederland en geven een duidelijke meerwaarde aan het gebied. Kenmerkend erfgoed in het Limburgse landschap zijn de kastelen, kloosters, kerken, boerderijen en beschermde dorpsgezichten die in vele verschijningsvormen nog aanwezig zijn.

Aan deze monumentale gebouwen is in de loop der tijd ook een gecultiveerde tuinarchitectuur ontstaan die ingegeven werd door een bepaalde stroming die kenmerkend was voor die tijd. Voorbeelden zijn de Kasteeltuinen, Kloostertuinen, Stads en Boerderijtuinen, die in vele architectuurstijlen voorkomen. Het landschap in Limburg verandert mede ook als gevolg van de industriële en technische revolutie en de vele ontginningen.

Vanaf het begin van de 18e eeuw doet de klassieke Franse tuin zijn intrede in hoofdzakelijk kasteeldomeinen en kloosters in Limburg. Als reactie op deze architectuurvorm komt de Engelse landschapstijl waarin het open tuinkarakter binnen een organische vormstructuur tot stand komt. Ook in Limburg nog enige van deze stijlkenmerken te bewonderen.

Typerend voor Limburg is dat vooral in het zuiden door de winning van steenkolen de Staatsmijnen als eigenaar van diverse concessies zich in het bijzonder ingezet heeft voor parken en tuinen in Zuid Limburg De doelstelling hierachter was dat de overheid als werkgever zich ook het welzijn en welbehagen van de medewerkers aantrok en zorgde voor een stukje passieve recreatie in de wijk. In die tijd zijn vele ontwerpen van John Bergmans uitgevoerd. Hij was de groene supervisor van de staatsmijnen in Limburg in het midden van de vorige eeuw.

In het laatste gedeelte van de vorige eeuw zijn ook enige particuliere initiatieven ontstaan meestal vanuit kwekerijen die de tuin als een visitekaartje van vakbekwaamheid zagen. Hieruit zijn later bijzondere tuinen ontstaan die op nieuwe thema zijn aangepast en doorgewerkt.

Limburg heeft als groene provincie een reputatie hoog te houden, de tuinen en cultuurlandschappen leveren hier een bijdrage aan, vaak in samenhang maar ook in combinatie met de bebouwde omgeving. Er komen vele verschillende tuinvariaties voor die elk met een eigen tuinarchitectuurstijl zijn aangelegd. Afzonderlijk of in relatie met elkaar geven ze een vorm aan een stukje groencultuur die typerend is voor de Limburgse tuinen.

De Tuinen

Cultuurlandschap